İcâz, bilindiği gibi az sözle çok mânâ ifade etmek sanatıdır. Böyle sözleri ‘vecîze, vecîz’ gibi adlarla öne çıkarırız. ‘Özdeyiş’ veya ‘Özlü Söz’ olarak dilimizde yerleşmiştir. Anonim olan atasözleri gibi bu özdeyişlerde açıklanmaya değer, anlamın yoğunlaştığı ‘Özlü Söz Söyleme Sanatı’ yani ‘İcâz’ sanatı vardır. Şimdi çoğunlukla Osman Hulusi Ateş’in şiirlerini topladığı ‘Divan’ından ve ‘Mektubat’ ından derlediğimiz ‘icâz’ örnekleri verelim:
“Aldanır birgün aldayan” (M., s.265)
***
“Aldattık sandığınız, aldandığınızdır.” (40. M.)
***
“Allah için herkese hürmet et de sev sevil
Her göze diken olma sünbülü ol gülü ol.” (D. s. 179)
***
“Bir gün gelir bu hayat-ı âlem hayâl olur
Dehrin nesi varsa cümle pây-mâl olur
Her demi zevk ile geçen eyyâmın
Âkıbet encâmı firkat u melâl olur.
Devlet o ki olmaya zevâl ana
Devlet sanma anı ki anda zevâl olur.” (D. s. 83)
***
“Bitmedik iş mi olur dünyada
Sen yeter ki dilin et azade” (M., s.253)
***
“Dediler asrımızın ‘icâbı; olmadı doğruların ahbâbı.” (D. s. 322)
***
“Derviş ölmeli söz vermemeli
Derviş ölmeli sözünden dönmemeli” (M.,s.257)
***
“Dünyaya tapdın fikr et ne aldın
Yolundan sapdın düşdün belâya” (M., s.256)
***
“Ehiller ile konuş ta ki ehil olasın
Seni yoldan çıkarır derilme yobaz ile.” (D. s. 278)
***
“Ey dil ferâgat eyle terk eyleyip fenâyı
Fakr ile fahr edenler sultan olur olur yâ.” (D. s.4)
***
“Geçti gitti geçti gitti
Gönül yârin seçti gitti” (D. s.370)
“Göçmeksiz eriş kâfile-i aşk-ı revân ol
Azm-i sefer-i kûy-ı nigâr eyle seherden” (D. s.223)
(Ölmeden önce öl, yokluğa ulaş.)
“Gönül seni aldamışlar aldanır birgün aldayan
***
Sen kimin için aldanırsın al gönlünü ona dayan.” (M., s. 265)
***
“Güvenme dünyanın varı yoğuna
Sabr eyle mihnet ü gam gelir geçer
Ömür dedikleri bir rüya gibi
Göz açıp yumunca dem gelir geçer.” (D. s. 336)
***
“Göz gördüğü ile olsa da gönül sevdiğiyle kalır.” (40. M.)
***
“Hep yılanın kardaşı oldı çıyan” (M. s.290)
***
“Her kangı işin ehli isen anda devam et.” (16. M., s.54)
“Her varlığın eşi var
Yok varlığının eşi
Alemleri kuşatmış
Varlığının güneşi” (D. s. 371)
***
“İtinen et yer atınan ot yer
Böyle bir mahlûka hiç kim insan der” (Müfredat, M. s.237)
***
“Kavuşdukça ayrıldıkça muhabbet artar eksilmez
Dağıldıkça derildikçe meveddet artar eksilmez” (Müfredat, M. s.239)
***
“Kisve-i dine bürün sonra da git melanet işle
Sana mü’min mi denir imanı çürük böyle gidişle” (M. s. 286)
***
“Ne varı ola kulun ki varı anındır
Ne kârı ola kulun ki kârı anındır.” (D. s.379)
“Ördek ördekler ile derilir kaz kaz ile” (D. s.278)
***
“Senin sevdana yanmak gayrı sevdadan usanmaktır
Seni sevdim demek hâline rengine boyanmaktır” (D. s.70)
***
“Sakın nefsine uyup bir can incitmeyesin
Hüsn ü edebi koyup bir cân incitmeyesin
Beyhude canın sıkıp insanlığından çıkıp
Dil Kâ’besini yıkıp bir can incitmeyesin” (D. s. 161)
***
“Su akmadan çağlamaz
Kendi düşen ağlamaz” (M., s.262)
