Gün doğar sular kar/Gün batar sular kara/Gönül yuva yapmıyor/Gurbet denen diyara.
Allah rahmetini bol etsin, mekânı cennet olsun Balaban aşığı, büyüğümüz Dr. Abdullah Ertem´in bu şiirini ne zaman duysam, okusam garip bir burukluk kaplar içimi. Kapatırım gözlerimi, gönül sevdama uyar, geçmişle buluşurum, oynaşırım. Damlarda, süğüklerde, gökyüzüne bakarım, bir selam beklerim, gidip de dönmeyenlerden. Belki bir ses duyarım diye kulak veririm çocukluk dünyama, ama nafile, ne bir ses, ne bir soluk, dönmez artık o kafile. Özlemlerim depreşir, hayaller kurarım sizler gibi. Eşiği, örtmesi, avlusu, tandırlığı, buhariği, zahralığı, eneciği, arıstağı ile atadan kalma bir avlulu mekânı, bir mahalleyi, bir güzel nahiye Balaban´ı hatırlarım. Nerede bir Balaban geçse meraklanırım, dinlerim, okurum geçmişimden bir ses diye.
Sevgilidir Balaban, bitmeyen bir sevdadır bizler için, sılayı rahimdir. Gönül iklimimizin aktörleri azaldı, çoğu yok artık. Takdir-i ilahidir bu ayrılığa gücümüz yetmez, ama gönül iklimimizin mekânları daha kalıcı ve buna gücümüz yeter, yetmeli de. Bundaki ihmalkârlık vefasızlık olur, vefakâr olunmalı, biz olan, bizim olan değerler korunmalı, bu gayret içinde olanlar desteklenmeli. Bu destek yalnız maddi düşünülmemeli, bir ?güzel olmuş´ mesajı, bir olumlu eleştiri unutulmasın ki, bizlere bu toprakların sahibi olduğunuzu hatırlatır.
Yıllar öncesinde bu köşemde Kale Kent Balaban´ı, Türkiye kerpiç mimarisinin başkentini, kerpiç mimarisindeki bütünlüğü, him hime yapılanmayı, vadi yükseltisine eklenen bitişik nizam evlerin yüksek duvarlarıyla oluşmuş, azametli beş kapılı kerpiçten kaleyi yazmıştım. Çok şeyler yazılır ama daha işin şifresini çözemedik, yazılması neden önemli bunu kendimize soramadık. Hikâyesi olan her yer merak edilir, merak edilen yer görülmek ister. Önümüzde onlarca Safranbolu, Beypazarı örnekleri var. Akademisyenlerce tescil edilmiş hikâyemizi duyanlar merak edecekler ve gelecekler. Belki yeniden yapacağımız yıkılmış vadiye bakan kale kapısını ve önünde oturup seyir ederken vadiyi, semaverden doldurulmuş bir bardak çayı muhabbetle yudumlayacaklar.
Daha önceki yılarda da araştırmacılar Kale Kent Balaban´ı inceleyip yazıp çizdiler. Türk mimarlık tarihi akademik kayıtlarına ?Balaban Kerpiç Evleri´ olarak girdi. Sivas Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Müdürlüğü tarafından Balaban´daki bazı binalar tescillendi. Fakat bu gün Balaban kerpiç evlerinde ki büyük tahribat önlenemedi. Bu ivedi soruna, çözüm odaklı bir çalışma yapılmadı. 700 kerpiç evden bahseden akademisyenler ve yetkililer, son on yılda kaç ev yıkılmış ve potansiyel daha kaç ev yıkılacak, bu sayısal verileri yazıp konuşmalılar. Neden yıllar önce Balaban yapısal sit alanı içerisine alınmadı bilen var mı, yok. Suçlu var mı, yok, teklif var mı, yok, takip, o da yok, sonuç ortada. Demek ki bu güne kadar bana değmeyen yılan hesabı, yıkanda memnundu, yıkıma göz yuman da. Geçte kalsak geçen günlerde Balaban kerpiç evleri basında yazıldı, konuşuldu, gündemdeydi.
Türkiye kerpiç mimarisinin başkenti Kale Kent Balaban için bir davet vardı, söylemler ve yöntem farklı, sahiplenme var, paydaşlar yetkin, artık korumadan çözümden bahsediliyor. Darende Belediyesi tarafından ilçeye davet edilen, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Bölümü Restorasyon Programı´nda görevli, 11 yüksek lisans öğrencisi akademisyen, Prof. Dr. Eyüpgiller başkanlığında Anadolu´nun farklı bir mimari merkezi olan ?Kale Kent Balaban´daki kerpiç evleri incelediler. 3 boyutlu lazer tarama sistemiyle röntgenini çekerek, tarihî kentin siluetini ortaya çıkaracak çalışmalar yaptılar. Bu önceden yapılan çalışmalardan daha katılımcı, ayrıntılı bir çalışma. Çok boyutlu düşünülmesi çözüme odaklı olduğunu gösteriyor. Sayın Prof. Dr. Eyüpgiller Balaban Mahallesi´nin kerpiç mimarisi açısından Türkiye´nin önemli bir zenginliği olduğunu aktararak; ?Biz Balaban´ın kerpiç mimari özelliklerini saptayıp, daha sonra bu mimari geleneği nasıl koruruz, nasıl yaşatırız şeklinde çalışmalar yapacağız. Bu mimariyi burada nasıl sürdürebiliriz diye proje hazırlayacağız.? diyerek mimari yapının yanı sıra evlerin korunması, sosyal yapının devamı, gibi başlıkları açması bu güne kadar telaffuz edilmemiş, gerçekçi bir yaklaşımdı. Çözüm metotları ayrı bir çalışmadır, bu halk, yerel yönetimler ve bilim adamları üçgeninde uygulanabilir bir arz ve talep dengesiyle çözülmelidir. Sayın Eyüpgiller´in ?Eğer bir şeyi başarmak istiyorsan etki ve tepkileri ölçmelisin.? diyerek çalışmanın içinde olması çözüme inandığını ifadesidir. Konunun paydaşı olarak bu hayırlı çabaya başlangıç katkısı sunan ve devamında bu projenin takipçisi olacağına inandığımız Darende Belediyesi´nin başlattığı Balaban TOKİ Konut Projesi´nin başarılı olması dileklerimle.
