Define meraklılarına

Bu yılın yaz mevsimi Yavuzlar/Gedikağzı köyündeki define söylentileriyle geçti gitti… Kış ayları yaklaşmasına rağmen yine büyük bir ümitle define arayıcılarının kazılarının devam ettiğini duyuyoruz. Keşke beklendiği gibi bir buluntu olsa da memleketimize bir katkısı olsa, emek çekenler, ümit bağlayanlar da sevinseler…

Asırlardır insanların bitmeyen define merakı edebiyatımızın ve kültürümüzün de bir parçası olmuştur. Şeyh Hamid-i Veli Kütüphanesinde Yazma Eserler Bölümünde bir eseri bulunan, Şeyh Zarîfî’nin (vefatı, 1795) Pendname/Öğüt kitabında yazdığı İlm-i Kimya İlm-i Simya ve Define bölümünü okumadan önce başlıklar hakkında genel bilgiler verelim, sonra da öğütleri okuyalım.

Eskilere göre sun’i olarak altın ve gümüş elde etme ilmidir. İslâm’da İlm-i Kimya hakkında ilk eser yazan kişi Cabir bin Hayyan’dır. Bu ilim gizli tutulmak istendiği için bu alanda yazılan eserler anlaşılmaz bir takım remizler ve ıstılahlarla doludur. Eski şairlerimizin batıl kimyaya karşı tutumlarını anlatan bir beyit şu şekildedir:

"Âlemde ol ki eyliye da’va-yı kimya

Divane ol değil de bu dünyada kim ya"

İlm-i Simya ise halk arasında eski ilm-i kimyanın karşılığı olarak kullanılır. Oysa bu ilmin konusu başkadır. Simyanın ana maddesi iksirdir. İksir eldeki terkibin veya maddenin altına dönüşmesini sağlayacak olan sıvıdır. Simya ilmi bu iksiri elde etmenin yollarını aramıştır. Cabir b Hayyan’ın el Hasil ve Kitabu’l Havas adlı eserlerinde simya ile ilgili bir takım formüller terkipler ve simgeler yer alır.

Define, toprak altına saklanmış madeni para, külçe altın, gümüş ve kıymetli eşya olarak nitelendirilebilir. Çeşitli hukuklar, tarihi gelişim içinde yeraltı madenleri ve define hakkında hükümler koymuştur. Yasalarımızdaki define tarifi şöyledir:

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nda Define Aramanın Şartları:

Madde 50 – Define aramak isteyenlere, bu Kanunun 6 ncı maddesinde korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlığı olarak belirtilen yerler ile tespit ve tescil edilen sit alanları ve mezarlıklar dışında, Kültür ve Turizm Bakanlığınca define arama ruhsatnamesi verilebilir.

Define aramak isteyenlere aynı süre içinde birden fazla yerde arama izni verilemez. Define arama izni, başkalarına devredilemez. Bu iş için bir başkası tevkil olunamaz.

Define aramada, Kültür ve Turizm Bakanlığından ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarından temsilci olarak gönderileceklerin yolluk ve yevmiyeleri ile zaruri giderleri arayıcı tarafından karşılanır. Bu iş için gerekli olan ödenek, Bakanlıkça, define arayıcısından peşinen tahsil edilip bir Devlet bankasına yatırılır.

Arama ruhsatının verilmesi, define arayıcıdan istenecek belgeler, aramanın yapılması, çıkan defineden arayıcıya tanınacak haklar, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Maliye Bakanlığının birlikte düzenleyeceği yönetmelikte belirtilir.

Önceden saklanmış hazineleri bulmaya çalışan insandır. Bu işin başarılması için mutlaka bir eğitim alması gerekir, eğitimsiz defineci yarardan çok zarar verecektir. Bilinçsiz defineci neyi nerede ve nasıl arayacağını bilmez.

Eğitimsiz bir defineci, aynı zamanda iflah olmaz bir hastalığın bir umut sevdasının aşığıdır. Defineye meraklı olanlar, bu itibarla kulaktan kulağa dolaşan rivayetlere göre hareket etmemelidir. Bu sektör, bu nedenle detektör satıcılarının, medyumların, cincilerin ekmek teknesi halindedir.

Muhtelif kaynaklarda "Ahmed Zarîfî Baba, Zarîfî Şeyh Ömer Efendi, Ömer Zarîfî Efendi, Zarîfî Baba Şeyh Ömer" isim ve unvanlarıyla geçen müellif, Tuna sahillerinden Rusçuk’ta doğmuştur. Doğum tarihi tam olarak bilinmiyor. Sa’diyye tarikatına intisap etmiş ve daha sonra bu tarikatın şeyhlerinden biri olarak yıllarca hizmet etmiş, insanları Allah’ın varlığına, birliğine çağırarak; onlara dünya ve ahiret saadetinin yollarını göstererek ömrünü tamamlamış ve yine Rusçuk’ta 1210 (1795) yılında vefat etmiştir. Mezarı Rusçuk’tadır. Rusçuk Bey Mezarlığı karşısındaki Tombul Camii haziresindedir. (Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, C. I, s.234.)

Pendnameler, diğer adıyla nasihatnameler, İslâmî temele dayanan ahlak ve âdab kaidelerini veciz ifadeler ile dile getirerek, insanlara ve bilhassa genç nesillere öğüt vermek amacıyla kaleme alınan eserlerdir. Ahlak, edebiyatın da başlıca konularından birisi olduğu için öğretme amacı güden eserlerle dinî-tasavvufî mahiyetteki eserlerde ahlak konusu geniş ölçüde yer almaktadır.

Türk edebiyatında öğüt verme amacıyla söz söyleme ve şiir yazma geleneği oldukça eski tarihlere kadar iner. Doğruyu, iyiyi, faydalıyı göstermek için söylenmiş atasözleri başlangıcından beri edebiyatımızda didaktik unsurların ve öğüt verme geleneğinin en önemli göstergesidir. Kalıplaşmış şekilleri olan, bazen yarı manzum diyebileceğimiz atasözlerini, manzum nasihatnamelerin ilk örnekleri sayabiliriz. Kutadgu Bilig, Atebetü’l-Hakâyık gibi eserler ve Ahmet Yesevi’nin Hikmetler’i bu geleneği devam ettirmişlerdir. Yunus Emre’nin Risâletü’n-Nushiyye’si ise Kur’ân-ı Kerim ve hadislerden çıkarılacak dersleri vermekle kalmaz, bunları yüksek bir estetik biçimle sunar.

Doğrudan doğruya ahlak konusunda yazılan eserlerin sayısı ise daha sonraki yüzyıllarda artmıştır. Bunlar manzum, mensur veya manzum-mensur karışık olarak yazılabiliyordu. Ayrıca yazarları tarafından özel ad verilmiş nasihatnameler de vardır. Zarîfî’nin bu eserinde olduğu gibi bir kısım nasihatnamelere "Pendname" adının verilmesi İran şairi Feridüddin Attar’ın (1119—1193) aynı isimli eserinden dolayıdır. (Mehmet Arslan, Pendname-i Zarîfî, Sivas, 1994.)

(Sakın ola, bakırı altın etmek için, ilm-i kimyaya heveslenme. İksirle altın elde edeceğim, cinni hizmetçilerin haberiyle define sahibi olacağım diye boşa ümitlenme.)

(Tılsımları işaretleri bozarım, defineyi alırım elin malı bana fayda verir, kâğıt üzerindeki haritalardan bir şeyler bulurum diye bekleme. )

(Böyle şeyleri hep anlatırlar, söylentileri dilden dile dolanır, ancak bir türlü doğru değildir. Çünkü doğruluğunu ispatlayacak kimse çıkmamıştır.)

(Bu meseleleri daima anlatan çoktur ama doğruluğu her zaman tartışılır.)

(Benim öğüdümü tutarsan o define avcılarından olma, elindeki kazancını rastgele kaybetmemek için sözlerime kulak ver.)

(Seni aldatır, elindeki avucundakini alırlar, sonra da başını belalardan kurtaramazsın.)

(Sonradan pişman olmak istemiyorsan, sıkıntı çekmeyeyim diyorsan böyle şeylere talip olma.)

(Bu meraklı kimselere yakın olma, bundan zarar görürüsün.)

(Akıllı bir kimse isen, elini boşa ovuşturmak istemiyorsan, gaipteki definleri bulacağım diye elindeki hazır kazancını kaybetme.)

(Bu öğütlerimi tut, sana söylediklerime kulak ver, yoksa yediğin içtiğin zehir olur.)

(Öğüt tutmak kuvvetli iman sahibi kimselerin işidir. Bu devirde iyi insanları bulmak çok zordur.)

(Olmayacak şeyleri isteme, bu öğütleri okursan içinde altın gibi gümüş gibi kıymetli sözleri bulursun.)

(Sağlığını normal madeni altın elde edeceğim diye bozma, altın bulmak için yapıp erittiğin iksirler senin ömrünü eritir.)

(Eskiden beri böyle konulara hevesli çok olmuştur, boşu boşuna kıymetli vakitlerini, ömürlerini tüketmiştir.)

(Çektikleri zahmetler hep yanlarına kalmıştır, bu yüzden çok sıkıntı çekmişlerdir.)

(Bu işlerden bir fayda görene, mutlu olana rastlanmaz, bu yollarla kimse istediğine kavuşamamıştır.)

(Akıl sahibi isen, bu meraklılarla beraber olma, isimlerini anman bile seni ziyana sokar.)

(Sonunda istediği şeylere ulaşamayınca, sahtecilik bile yaparlar. Lafları çoktur ama hep yalan söylerler.)

(En sonunda iflas eder, ellerindekini de kaybederler, üstelik isimleri hep kötülükle anılır.)