Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğündeki Darende ile ilgili bazı belgeleri okudukça, geçmişimizin izlerini görmekte, hangi hizmetler ve ne tür faaliyetler yapıldığını, hangi olayların yaşandığını yakinen müşahede etmekteyiz.
Birinci Belge…/Darende İlçesinin Malatya İline Bağlanması
1933 yılına kadar Sivas Vilayeti’ne bağlı olan Darende İlçesi 24.07.1933 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile Malatya iline bağlanmıştır.
Malatya Vilayeti İdare Heyeti Kalemi’nin 09.06.1931/Salı günü ve 98 nolu teklif kararı ise şu şekildedir:
“Darende Kazasının Sivas Vilayeti’nden fesh ile Malatya Vilayeti’ne ilhakına dair Encümeni Vilayet kararı ve teferruatı tetkik olundu.
Kazayı mezkûrun Sivas Vilayeti’nden fesh ile Malatya Vilayeti’ne ilhakı hakkında Vilayet Encümeninin 23.05.1931 tarih ve 245/194 nolu mazbatasında serdolunan mütalaa heyetimizce münasip görülmüş, olmakla keyfiyetin Dâhiliye Vekâleti Celilelerine arzına karar verildi.”
Vali Tevfik (imza), Defterdar Ali Nazım (imza) Mektupçu Mazün (imza) Maarif Müdürü Ş. Turgut (imza) Başmühendis (Bulunmadı) Sıhhat Müdürü Seyit(imza) Ziraat Müdürü Ali Rıza (imza)
İkinci Belge…/ Bir Sel Felaketi
21.06.1933 tarihinde bir sel felaketi yaşanmış. Bu sel felaketinden zarar gören ilçelerden biri de Darende’dir. Yağan yağmurlardan husule gelen hasarı Dâhiliye Vekili/İçişleri Bakanı, Başvekâlet’e/Başbakanlığa durumu arz eder.
“09.07. 1933
Başvekâleti Celileye
Zeyl: 17.06.1933 tarih ve 2485 nolu tezkereye:
21.06.1933 tarihinde Darende merkez kazasıyla civar köylerde yağan şiddetli yağmur ve doludan hasıl olan seller neticesinde 41 evin kâmilen yıkıldığı ve 70 evin gayrı kabili iskan bir hale geldiği ve bir çocukla iki kadının boğulduğu ve zararın 70.000 lira kadar olduğu sureti bağlı 29.06.1933 tarih ve 246 sayılı telgrafname ile Sivas Vilayeti’nden bildirilmiştir. Keyfiyeti arz olunur efendim.”
Dâhiliye Vekili / Ş. Kaya
Yine konuyla alakalı bir başka belgenin içerisinde “Bağ bahçe ve mezruat kâmilen harap olmuş ve maddi hasarat 70.000 lira olduğu, meskensiz açıkta kalan halkın komşu ve akrabaları nezdinde yerleştirildiği ve muvakkaten bunlar tarafından iaşeleri temin edildiği mahalli kaymakamlığın işarından anlaşılmış olup” denildikten sonra şimdilerin Kızılay’ı o zamanki adıyla Hilali Ahmer Cemiyeti kanalıyla yardım yapılması için izin talebinde bulunulmuştur.
13.07.1933 tarihinde Dâhiliye Vekili/İçişleri Bakanı imzasıyla Başvekâlete/Başbakanlığa yazılan metin şöyledir:
“Konu: Darende’de yağan yağmurlar
Başvekâleti Celileye
Zeyl: 17.6.1933 tarih ve 24 85 nolu tezkereye:
1- Darende’de yağan yağmurlardan evleri tamamen yıkılanlardan 21 hane halkının tamamen muhtacı muavenet oldukları ve 6850 lira ile evlerinin yapılması mümkün olabileceği,
2- Evleri kısmen yıkılanlardan 17 hane sahibinin muavenete muhtaç oldukları ve bu evlerinin 2850 lira ile yapılacağı,
3- Geçimleri ziraat ile olan eşhasın temini maişetleri için de 850 liraya ihtiyaç olduğu, Sivas Vilayeti’nden 04.07.1933 tarih ve 256 nolu telgrafname ile bildirilmiş ve lazım gelen yardımın ifası Hilali Ahmer Cemiyeti Umum Merkezi Reisliğine arz edilmiştir efendim.”
Dâhiliye Vekili / Ş. Kaya
Üçüncü Belge…/ Bir Sel Felaketi Daha
1939 yılında Darende’de bir sel felaketi daha yaşanır. 31.07.1939 tarihli yazısında Dâhiliye Vekâleti şu bilgileri veriyor:
“Başvekâlet Yüksek Makamına
18.07.1939 günü yağan şiddetli ve sürekli yağmurlar yüzünden Darende Kazası’nın Mengelis, Medişeyh, Mığdı, Setrek, Gerimter, İspekçur, Kötükale Köylerine ait hayvan, bağ ve mezruat zayiatının 10.000 lira tahmin edilmekte olduğu, yine aynı kazanın Ayvalı Köyünde 17 evin tamamen, 7 evin kısmen yıkıldığı ve eşyalarının seller tarafından götürüldüğü; Ayvalı, Kaynarca, İlisuluk Köylerinin hayvan ve mezruat zayiatının 20.000 lira tahmin edildiği vilayet ile Darende arasındaki şose (yol) hasara uğramış ise de derhal tamirin başlandığı, insanca zayiat olmadığı ve seylapzedelerin açıkta kalanları yerleştirilmiş ise de zarar gören halka acilen yardım yapılması hususunu Malatya Vilayeti’nin 21.07.1939 gün ve emniyet kısım 3588 sayılı telyazısı ile bildirilmiştir.
Saygılarımla arz ederim.”
Başvekâlet Yüksek Makamına arz edilmiş, Nafia, Ziraat, Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâletleriyle Kızılay Cemiyeti Genel Merkezi Başkanlığına yazılmıştır.
Dâhiliye Vekili
Faik Öztrak
Bu sel felaketiyle ilgili belgeleri okurken, Cenab-ı Allah Darende’mizi felaketlerden korusun diye dua ediyoruz…
Dördüncü Belge…/ Darende Ortaokuluna Öğretmen Talebi
Darende’de bulunan ilk ortaokul halkın yardımlarıyla yapılmıştır. Okul arsası 1944 yılında Mehmet Nuri Sabuncu tarafından alınmış, üç yıl sonra devlete teslim edilmiştir. 1966 yılında yeni bir bina yapımına gidilmiştir. Bu ortaokulda 1966 yılı verilerine göre bir müdür, bir müdür yardımcısı, altı asil öğretmen görev yaparken, 289 erkek ve 22 kız olmak üzere toplamda 311 öğrenci 7 şube üzerinden öğretim görüyordu.
Darende’de Cumhuriyet döneminde orta öğretim seviyesinde eğitim veren ilkokul 1945-1946 öğretim yılında 45 öğrenci ile faaliyete geçen Darende Ortaokulu’dur. 1970’li yıllarda çevre köylerden bazılarında yeni ortaokullar açılmıştır.
Darende Orta Okulu ile ilgili bir belge okuyalım:
19. 11. 1953 tarihinde Hüseyin Çomoğlu imzasıyla Başbakan Adnan Menderes’e bir telgraf çekilir:
“Sayın Başbakan Adnan Menderes / Ankara
Her müşkül durumumuzda yüksek şahsiyetinize müracaat etmek zorunda kalıyoruz. Kazamızın ortaokulunda müdür ve öğretmen olarak tek kişi vardır. Vekil öğretmen de bulunamamıştır. Durum müteaddit kerre Milli Eğitim Vekâletine bildirildiği halde şimdiye kadar bir netice alınamamıştır. Çocuklarımız boş yere okula gidip geliyorlar. Halk sızlanmaktadır. Bu elim vaziyetimize de bir çare bulmanızı yüksek şahsiyetinize saygıyla arz ederim. Hüseyin Çomoğlu.”
Başbakan Adnan Menderes konuyla ilgilenir. Hususi Kalem Müdürlüğü’nden ve 14.12.1953 tarihli cevabi bir yazı gelir:
“Sayın Hüseyin Çomoğlu / Darende
Öğretmenlik için sıra bekleyen adaylardan ikisine gerekli teklifin yapıldığı, muvafakatleri gelir gelmez okulumuz için tayin cihetine gidileceği Milli Eğitim Vekâletinin 5.12.1953 tarihli işarından anlaşılmıştır.
Sayın Başvekile çektiğiniz 19.11. 1953 tarihli telgrafa cevaben saygılarımla bildiririm.
Hususi Kalem Müdürü
Basri Aktaş”
